Erik de Graaf’s ode aan Mondriaan in klare lijnen
Door Frank van Schie
Reeds jaren volg ik het bondige, maar hoogstaande oeuvre van Erik de Graaf. “Scherven” en “Littekens”, alsmede de samengestelde bundel “Verzamelde herinneringen” laten zich qua stijl het beste omschrijven als een eigen variant op de “klare lijn”. Hiermee heeft Erik zich nadrukkelijk in de rijke traditie van Hergé geplaatst. En dat trok mijn aandacht. Zeker toen hij in 2024 verraste met het overweldigende en prachtig vormgegeven “Mondriaan: een betere wereld”. Op 15 november trok ik derhalve naar het Mondriaanhuis in Amersfoort. Daar was het boek gelanceerd en werd het ondersteund met een fraaie tentoonstelling.
Als iets duidelijk is, dan is het wel de geschiktheid van de “klare lijn” om leven, kunst en filosofie van Mondriaan over het voetlicht te brengen. Passend als een handschoen, om het zo maar te zeggen.
En dus een reden te meer om de leden van het Hergé Genootschap hieromtrent te enthousiasmeren. Om te beginnen met Theo Temming. Door de welwillende en geestdriftige medewerking van ons bekende medelid en eigenaar van restaurant “Robuust” in IJsselstein kon Erik aldaar een presentatie houden, waarbij een stevige delegatie van het HG aanwezig was.
Een en ander gelardeerd met een verrukkelijke driegangenmaaltijd “in stijl”. Dat was op 3 maart 2025.
Tot een verslagje kwam het destijds niet.
Onverwacht diende zich nu een herkansing aan. Zondag 28 september jl. sprak Erik in de bibliotheek van Alphen aan den Rijn. Ditmaal op uitnodiging van de bevlogen Alistair Bright, Programma- en Communitycoördinator aldaar. Niet te verwarren overigens met Allan Mac Bride, de stripheld van Hergé epigonen Brouard en Dumas. Maar dat terzijde…
Chapter Alphen aan de Rijn van uw Genootschap rukte op volle oorlogssterkte uit om de gelegenheid te baat te nemen (nog) eens aandachtig de kleurrijke presentatie van Erik tot zich te nemen. Wim Kersjes (secretaris) en ik posteerden ons pontificaal op de eerste rij. Het overige publiek was zeker niet a priori bekend met de wereld van strips, hoewel daarop ook uitzonderingen waren. Dat stond hun oprechte belangstelling geenszins in de weg. Of die nu primair voortkwam uit interesse in Mondriaan, dan wel nieuwsgierigheid naar het beeldverhaal in het algemeen, er werd aandachtig geluisterd en Erik kreeg de nodige vragen voorgelegd.
Maar nu even naar de inhoud van de presentatie. In kort bestek en ruim ondersteund door prachtig beeldmateriaal vertelde Erik dat hij bij zijn eerdere werk -in de marge- gestuit was op Piet Mondriaan en diens vlucht vanuit Parijs, via Londen naar New York. Gealarmeerd door de opkomst van de Nazi’s en geconfronteerd met het feit dat twee van zijn werken tentoongesteld waren op de expositie over “Entartete Kunst” was blijven voor Mondriaan geen optie. Precies dat gegeven fascineerde Erik: “wat doet de tijdgeest met mensen en hoe bepaalt dit hun levens?”. Mondriaan leefde voor zijn kunst en was er van overtuigd dat die voor evenwicht kon zorgen en rustgevend kon zijn; de mens(-heid) in balans kon brengen; uitersten kon verenigen in harmonie. Kortom: een bijdrage kon leveren aan een betere wereld.
Het is ook daarom dat Erik niet koos voor een volledige biografie. Het boek “Mondriaan, een betere wereld” bestrijkt de periode vanaf de machtsgreep van Hitler (1933) tot aan Mondriaans dood in 1944. Kennis nemend van die achtergrond winnen de schilderijen sterk aan betekenis. Geen toevallige tinten (niet Tintin!) en vlakken. Nee, een minutieus samenspel van primaire kleuren in een afgewogen geheel van lijnen en rechthoeken. Erik voert ons daarin mee.
Vervolgens zoomt hij in op de noeste arbeid, die geleid heeft tot het fraaie eindproduct, waaraan Erik drie jaar heeft gewerkt.
Vanwege deadlines in het laatste jaar tot aan 15 uur per dag, bijgestaan door zijn vriendin voor de inkleuring. Hij geeft uitgebreid uitleg over zijn werkmethodes. In tegenstelling tot eerder werk had hij geen uitgeschreven scenario, maar werkte hij met scenekaartjes. Dat gaf hem de ruimte tot schuiven en het optimaliseren van de verhaallijn. Vervolgens gebruikte hij op subtiele wijze de primaire kleuren voor episodes in de verschillende steden. Rood voor Parijs (heftig; naderend onheil), Blauw voor Londen (veilig, maar koel en gereserveerd) en Geel voor New York (vrijheid, creativiteit en nieuwe inspiratie).
In die laatste periode vormde dansen ook een belangrijke impuls voor Mondriaan. Men denke Boogiewoogie. Uiteraard uitgevoerd naar analogie van zijn schilderkunst langs rechte lijnen en hoekige patronen. Sommigen vonden hem een uitmuntende danser. Anderen klaagden over hun zere tenen…
Een en ander mondde uit in zijn “onvoltooide” meesterwerk: Victory Boogie Woogie.
De verdere gelaagdheid van zijn boek wordt door Erik ook toegelicht: de documentaire-achtige commentaren van belangrijke personen uit Mondriaans leven verbeeld in grijstinten maar onder meer ook het inzoomen op bepalende historische gebeurtenissen als de “Kristallnacht”.
Op basis van een aantal door zijn calligraferende vriendin zelf ontwikkelde alfabetsets werd een speciaal voor dit album vervaardigd lettertype geselecteerd. Zeker ook een bijzonder element. Het boek toont geen enkel spoor van gemakzucht en een computergegenereerde belettering is ons dan ook bespaard gebleven.
Na een korte uiteenzetting van de door Mondriaan op schrift gestelde filosofie van het “neo-plasticisme” (in het boek opgenomen) toont Erik tot slot vol terechte trots zijn eigen visie op het straatbeeld dat dit had kunnen opleveren en dat middels een heus uitklapblad in het boek is opgenomen.
Wij vermoeden dat Mondriaan hier zeer content mee zou zijn geweest. En Hergé ook!
Afbeeldingen: Frank van Schie.
Eindredactie: Betty Koppelman
Vormgeving en publicatie: Louis Versteeg